ks. Antoni Chlondowski –
patron Salezjańskich Szkół Muzycznych w Lutomiersku
Jeden z najbardziej cenionych, rozpoznawanych i znanych muzyków nie tylko w Zgromadzeniu Salezjańskim. Zapisał się w historii muzyki, jako propagator odnowy muzyki kościelnej oraz główny przedstawiciel polskiego cecylianizmu. Na temat życia i działalności ks. Antoniego Chlondowskiego powstało wiele publikacji naukowych oraz popularno-naukowych. Na szczególną uwagę zasługuje obszerna dwu tomowa praca habilitacyjna prof. Marii Wacholc „Ks. Antoni Hlond (Chlondowski) życie, działalność, twórczość kompozytorska” wydanej w 1996 w Warszawie.
Antoni Wiktor Hlond urodził się 13 czerwca 1884 w Kosztowach na Śląsku. W 1890 rozpoczyna edukację. Pierwszą klasę szkoły powszechnej (podstawowej) kończy w Zawodziu niedaleko Katowic. Kolejne lata nauki kontynuuje w Brzezince pod Mysłowicami. Od lat młodzieńczych przejawiał zainteresowanie i uzdolnienie muzyczce. W 1896 udaje się do Włoch, do Lombriasco, było tam gimnazjum przeznaczone specjalnie dla Polaków oraz dla kandydatów do kapłaństwa[1].
7 października 1899 roku w Foglizzo ks. Antoni rozpoczyna Nowicjat – pierwszy etap formacji salezjańskiej. 30 września 1900 roku składa śluby zakonne, a już w listopadzie na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie na wydziale filozoficznym rozpoczyna studia, które kończy 19 listopada 1903 roku z tytułem doktora. W 1906 roku zaocznie studiuje teologię. 11 sierpnia 1907 roku we Lwowie przyjmuje święcenia subdiakonatu, a rok później 3 października w Radnej na Słowenii święcenia diakonatu. Święcenia kapłańskie przyjmuje 3 kwietnia 1909 z rąk miejscowego ordynariusza, bpa Antoniego Bonawentury Jegliča[2].
Pasje i zdolności muzyczne towarzyszyły ks. Chlondowskim od najmłodszych lat. Podczas nauki w Lombriasco śpiewał w chórze, często, jako solista. W szkolnej orkiestrze grał na klarnecie. Podczas studiów filozoficznych w Rzymie ks. Antoni uczęszcza na lekcje muzyki – kompozycji i harmonii. Lekcje pobiera u salezjanina ks. Rafała Antolisea.
W 1910 rozpoczyna naukę w Kirchenmusikschule – Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie. Uczył się tam dyrygowania, gry organowej, czytania partytur, harmonii, kontrapunktu, form muzycznych, instrumentacji, akompaniamentu do chorału, historii muzyki kościelnej i estetyki muzyki kościelnej.
Pobyt w tym ośrodku miał ogromne znaczenie na jego dalszy rozwój muzyczny. Szkoła ta ściśle związana była z cecyliańskim ruchem odnowy muzyki kościelnej. Uznawana była w całej Europie. Przybywali do niej młodzi muzycy i kompozytorzy, chcąc poszerzać swoje umiejętności w zakresie muzyki kościelnej[3].
Studia w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie, były dla ks. Chlondowskiego czasem niezwykle cennym. Sumienność, pilność i wykorzystanie do maksimum czasu na zdobywanie wiedzy istotnie wpłynęło na jego umiłowanie muzyki kościelnej. Ponadto wzbudziło w jego sercu wrażliwość na sacrum, co w późniejszym czasie zaowocowało założeniem ruchu cecyliańskiego[4].
Ks. Antoni Chlondowski w Zgromadzeniu Salezjański pełnił różne funkcje i pracował w wielu miejscach w Polsce. Pracował m. in. w Ośrodku wychowawczym w Oświęcimiu gdzie później był przełożonym (1914 – 1916); następnie w Radnej, Przemyślu (1916 – 1924). Pełnił funkcje dyrektora m.in. w: Salezjańskim Zakładzie im. ks. Jana Siemca w Warszawie (1924 – 1925) obecnie bursa dla młodzieży; Salezjańskiego Studentatu Filozoficznego w Krakowie (1930 – 1931); Proboszcza bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego w Warszawie (1931 – 1940). W latach 1925 – 1930 pełnił funkcję Inspektora polskiej prowincji salezjańskiej[5].
Jednym z ważniejszych i cennych dzieł, do którego przyczynił się ks. Antoni Chlondowski, było założenie Salezjańskiej Szkoły Organistowskiej w Przemyślu, która powstała 1916 roku. Powstała ona na skutek starań Małopolskiego Episkopatu, a przede wszystkim ks. Józefa Sebastiana Pelczara – biskupa przemyskiego[6].
Nowo powstały ośrodek muzyczny miał dawać swoim podopiecznym nie tylko wykształcenie muzyczne i ogólne, ale także – obok zwodu organisty – dodatkowy fach. Obok ogólnokształcący i muzycznych przedmiotów takich jak: religia, język polski, niemiecki, rachunki, kaligrafia; śpiew wielogłosowy i gregoriański, grę na fortepianie i organach, teorię muzyki itp. istniały również przedmioty natury praktycznej tj.: ogrodnictwo i sadownictwo, pszczelarstwo, rachunkowość i krawiectwo. Dodatkowe przedmioty miały umożliwić przyszłym organistom uzyskanie dodatkowych dochodów[7].
Mówiąc o twórczości muzycznej ks. Chlondowskiego z pełnym uznaniem i śmiałością zaliczyć ją można do pereł muzyki kościelnej. Kompozycje, które tworzył miały zawsze na celu charakter użytkowy; prostota i głębia przeplatały się w muzycznym majestacie przystarzeni sakralnej.
Jak wspomina ks. Tadeusz Przybylski salezjanin i ceniony muzykolog: „Styl muzyczny ks. A Chlondowskiego cechuje prosta, lecz szlachetna inwencja melodyjna, obok dobrego prowadzenia głosów i opracowania harmonicznego, świadczącego o ogólnej wiedzy muzycznej i wyższych aspiracjach twórczych. (…) Zarówno drobne i proste w swej fakturze kantaty, jak i bardziej zawiłe, nierzadko w fakturze polifonicznej utrzymane przeznaczone na zespoły wielogłosowe są owocem szerszego natchnienia i wysokiej kultury.”[8]
Ostatni rok życia, który naznaczony był chorobą, Ks. Antoni Chlondowski spędza w Czerwińsku nad Wisłą gdzie dnia 13 maja 1963 roku umiera. Na różnych szczeblach działalności duszpastersko-pedagogicznej, ks. Chlondowski niestrudzenie dbał o integralny rozwój współbraci oraz powierzonej mu młodzieży. Przykładał wiele starań, aby każdy, kto żywił, jaki ktokolwiek talent, mógł swobodnie go rozwijać. Propagator szeroko pojętej sztuki – szczególnie muzycznej – toruje drogę kolejnym Salezjanom, by i oni mogli spełniać marzenia.
Opracował Dariusz Skowron SDB
Prace naukowe o ks. Antonim Chlondowskim
- 1974r. – Janina Borkowska-Bernatek, Twórczość organowa ks. Antoniego Chlondowskiego. Praca magisterska pisana pod kierunkiem ks. doc. dr hab. Karola Mrowca w Instytucie Muzykologii Kościelnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
- 1996r. – Maria Wacholc, Ks. Antoni Hlond (Chlondowski): Życie, działalność, twórczość kompozytorska (Tom I), Katalog twórczości kompozytorskiej. Aneks (Tom II), praca habilitacyjna, wyd. Salezjańskie, 1996.
- 2018r. – s. Sylwia Barbara Marciniak MChR, Ksiądz Antoni Hlond SDB (Chlondowski) przedstawiciel polskiego cecylianizmu. Praca licencjacka pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Andrzeja Zająca. na Uniwersytecie Jana Pawła II w Krakowie, w Międzyuczelnianym Instytucie Muzyki Kościelnej. Ksiądz Antoni Hlond SDB (Chlondowski) przedstawiciel polskiego cecylianizmu
[1] Por. M. Wacholc, Ks. Antoni Hlond (Chlondowski), życie, działalność, twórczość kompozytorska, Tom I, Warszawa 1996, s.20.
[2] Tamże, s.34.
[3] Por. M. Wacholc, dz. cyt., s. 32.
[4] Tamże, s. 48.
[5] Tamże, s. 5.
[6] Por. R. Witalec, I. Witowicz red. Salezjańska Szkoła Organistowska w Przemyślu i jaj likwidacja w roku 1963, Rzeszów-Przemyśl 2007, s.23.
[7] Tamże. 23-24.
[8] Zob. T. Przybylski, Ks. Antoni Hlond – Chlondowski salezjanin, kompozytor, Kraków 1993, s. 51.